Русија продолжува да држи повеќе од 100.000 војници на својата долга граница со Украина и да врши воени вежби во Белорусија. САД, како одговор на заканата на Москва, неодамна испратија 3.000 дополнителни војници во Источна Европа, притоа заканувајќи се дека Западот ќе воведе строги санкции против Кремљ доколку Русија ја нападне Украина.
Како што пишува НоваЕвропа, тековната криза покрена многу прашања меѓу набљудувачите и коментаторите за тоа какви би биле последиците од војната врз енергетската безбедност на ЕУ. Реалноста е дека Европа веќе се најде на удар од енергетската криза. Гасот достигна рекордни цени во последните месеци и се очекува нестабилноста на цената на енергијата да стане новото нормално.
Цените на бензинот веројатно ќе останат на ниво кое е двојно повеќе од нивната стандардна вредност до 2025 година, а прекините на струја може да станат редовна појава низ Европа. S&P Global предупреди дека секој конфликт што ќе влијае на испораките на гас во Европа може да има сериозни последици врз цените на струјата, јаглеродот и јагленот.
Фокусирајќи се токму на гасот, каква е транзитната улога на Украина денес и како вооружениот конфликт би влијаел на безбедноста на снабдувањето со гас на ЕУ?
Украина беше клучен терминал во европскиот енергетски систем во 1990-тите. Сепак, диверзификацијата на рутата – преку изградбата на гасоводот „Јамал-Европа“ што ги преминува Белорусија и Полска, гасоводот „Северен тек 1“ до Германија (со Северен тек 2 кој чека потврда), цевководите „Син тек“ и „Турскиот тек“ до Турција – предизвика уделот на гасот. што транзитира преку Украина да се намали за 55 процентни поени, од 90% на 25%, помеѓу 1991 и 2020 година.
Од 2020 година, обемот на транспорт на гас преку Украина во Европа се намали за уште 25% во 2021 година, а за 57% во јануари. Од денес, бројот на земји од ЕУ кои силно зависат од снабдувањето со гас преку Украина е ограничен на Словачка, Австрија и Италија.
Влијанијата од потенцијалното нарушување на протокот на гас низ Украина може да се управуваат, под претпоставка дека може да се воспостави добро функционален пазар и регионална соработка. Ова е многу по изводливо денес отколку за време на руско-украинската гасна криза во 2009 година, кога 80% од увезениот гас од ЕУ минуваше низ Украина.
Оттогаш, Европа разви интерконекции за гас и енергетски системи и за обратен проток. Сè додека прекините во снабдувањето со гас се ограничени на украинскиот коридор, последиците низводно ќе бидат ограничени на Словачка, Австрија и Италија, кои би имале различни опции за справување.
Она што навистина треба да ја загрижи ЕУ е можноста Русија да го користи својот гас како потпора, со прекинување на испораките да изврши притисок врз Западот, во обид да се реши актуелната украинска криза во корист на Москва.
По Русија (41%), најголеми извозници на гас во ЕУ се Норвешка (16,2%), Алжир (8%) и Катар (5%). Додека првите двајца веќе извезуваат максимален капацитет за производство на гас во Европа, способноста на Катар да обезбеди дополнителна количина гас е попречена од неговите обврзувачки договори со азиските земји.
Што се однесува до ЛНГ, увозот од САД драстично се зголеми, достигнувајќи рекордно високо ниво во 2021 година. Дополнителните количини би значеле повисоки трошоци и инфраструктурни промени – особено, регасификација на терминалот. Новите терминали за ЛНГ се во развој, а увозот на ЛНГ во САД се очекува дополнително да се зголеми во наредните години. Сепак, ниту една од горенаведените земји нема да може да го замени рускиот гас на краток и среден рок. Ова го објаснува претпазливиот пристап на ЕУ во актуелната руско-украинска криза.
ЕУ разговара за дополнителни мерки за справување со ризиците од зголемените цени на бензинот, поради потенцијалното намалување на протокот на гас од Русија. Од средината на 2021 година, рускиот гас што тече во ЕУ е за 25% помалку од очекуваното. Поради оваа причина, цените на бензинот во ЕУ петкратно се зголемија за една година.
Сегашната криза може да се претвори во погонска сила која дополнително ќе се одрази на енергетската безбедност во ЕУ. Енергетската безбедност на Киев директно зависи од завршувањето на пазарните реформи, напредокот во декарбонизацијата и синхронизацијата на националниот енергетски систем со европскиот.
Во меѓувреме, бидејќи гасот е вграден во таксономијата на ЕУ, дерегулацијата на украинската гасна индустрија е основен услов за поттикнување на производството на гас и унапредување на енергетската независност. На државно ниво од исклучително значење е да се создадат транспарентни услови за привлекување инвестиции неопходни за енергетските реформи и исполнување на обврските кон инвеститорите.
